De identiteitscrisis van Bruegel
In 2019 is het 450 jaar geleden dat Pieter Bruegel de Oude stierf in Brussel. De Vlaamse Meester leidde een even mysterieus als illuster bestaan. Er is bitter weinig gekend over het leven van deze schilder, hoewel zijn werk internationaal bekend is en in de grootste musea van Europa hangt.
Hoe mysteries en misverstanden het Bruegeljaar tekenen
Aan een mysterieuze man kan men alles ophangen. Zo wordt Pieter Bruegel de Oude een vertegenwoordiger van de Vlaamse identiteit genoemd, een Vlaamse-kermisfiguur, een lolbroek, een boer, een antikapitalist.
Leen Huet, auteur en kunsthistoricus, durfde het aan om een biografie te schrijven over Pieter Bruegel de Oude. Zij is het niet eens met de beschrijvingen van Bruegel. “Zijn klanten waren vaak heel, héél rijke mensen”, zegt Huet. “Hij was bereisd. Zo ging hij naar Italië om daar de meesters te bestuderen. Hij was een antropoloog. Uit nieuwsgierigheid trok hij naar plekken zoals de Noorderkempen en maakte daar schetsen van de boerentaferelen die hij zag.” Het beeld van de boeren-Bruegel werd pas gevestigd in het begin van de twintigste eeuw, onder meer door de boeken van Felix Timmermans.
"Aan een mysterieuze man kan men alles ophangen."
Om de plotwendingen rond de persoon van Bruegel nog wat aan te dikken: zelfs nu wordt er nog druk gespeculeerd rond zijn geboorteplek. Bruegel is geboren in de buurt van Breda tussen 1520 en 1530. Dat zorgt voor consternatie in Limburg, waar men meent dat de man het levenslicht zag in wat nu Grote-Brogel en Kleine-Brogel is.
Een ding staat wel vast: in Vlaanderen is er in het Bruegeljaar veel meer rond de man te doen dan in Nederland. Your move, Nederlanders.
De Dulle Griet komt terug naar Antwerpen
Het Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen staat in 2019 in het teken van de terugkeer van de Dulle Griet. Dat is een van de bekendste schilderijen uit het oeuvre van Bruegel. Centraal staat een vrouw in harnas, die een landschap lijkt te plunderen waar Tim Burton nog een puntje aan kan zuigen.
Net zoals zoveel werken van Bruegel, verbeeldt het een resem aan volkse legendes. Maar welke? Dat is - alweer - een mysterie waar analisten al jaren hun hoofd over breken. Volgens Leen Huet speelt de toenmalige Antwerpse fascinatie voor reuzen mee. Zoals de reus Druoon Antigoon, waar een gigantische pop van bestond. “Die pop ging jaarlijks mee op processie door Antwerpen”, zegt Huet.
“De pop werd ontworpen door de leermeester van Bruegel: Pieter Coecke van Aalst. Als Jheronimus Bosch de hel schilderde, dan zat daar ook vaak een reus in”, vervolgt Huet. “Bovendien deden in die tijd wel meer reuzenverhalen de ronde. Het was dus logisch voor Bruegel om die ook in zijn hel te verwerken. Maar hij moest natuurlijk ook met nieuwe dingen komen. Daarom maakte hij van de hoofdfiguur een vrouw. Bovendien was Antwerpen op dat moment de rijkste stad van Europa, waar het kapitalisme hoogtij vierde. Daarom legde hij de nadruk op hebzucht en gulzigheid.”
"Als Jheronimus Bosch de hel schilderde, dan zat daar ook vaak een reus in”
Antwerpen is de stad waar Bruegel zijn schildersopleiding volgde. Niet toevallig kwam de Dulle Griet daar op het einde van de negentiende eeuw terecht, nadat het schilderij geveild werd in Keulen. In de tweehonderd jaar ervoor wist niemand waar het zich bevond, tot het opnieuw opdook in Zweden. Daar kwam het vermoedelijk terecht nadat Zweedse troepen in 1648 kunststad Praag plunderden. Nu wordt het - na twee jaar restauratie - terug tentoongesteld.
Bru(e)ssel
Het epicentrum van het Bruegeljaar wordt Brussel. In de meest productieve periode van zijn leven woonde Bruegel namelijk daar. En die productiviteit beperkte zich niet enkel tot schilderijen. Bruegel was in de eerste plaats een prentenmaker. Zijn prenten werden in boeken over heel Europa verspreid.
De Hallepoort tovert heel Brussel om tot een schilderij van Bruegel. In deze middeleeuwse toegangspoort tot de stad zal je vanaf 21 juni 2019 met een aantal verrekijkers Brussel kunnen ervaren zoals Bruegel het uitzicht ooit zelf beleefde. Daarbovenop vertoont de Hallepoort - om de immersie compleet te maken - een verzameling schatten, wapens en muziekinstrumenten uit die periode.
De rand rond Brussel
Het Kasteel van Gaasbeek zoekt tussen 7 april en 28 juli 2019 dan weer naar kunstenaars die zich door Bruegel hebben laten inspireren. Naast werk van bijvoorbeeld Permeke en Ensor zal je jezelf met behulp van Virtual Reality kunnen onderdompelen in schilderijen van Bruegel. Door zijn werk naast dat van hedendaagse kunstenaars te plaatsen, willen ze het misverstand van de “Vlaamse-kermis-Bruegel” aankaarten: de man inspireerde velen.
Voor de natuurmensen onder ons is er vanaf de lente een Bruegelwandeling of -fietstocht. Die vertrekt en eindigt aan een gebouw dat voorkomt in de schilderijen van Bruegel: de kerk van Sint-Anna-Pede en de watermolen van Sint-Gertrudis-Pede. Het parcours zal besprenkeld zijn met reproducties van en weetjes over de werken van Bruegel.
