het Gezin Van Paemel

Het vraagt toch ballen, om een vergeelde theatertekst als Het gezin Van Paemel (1903) terug uit de kast te halen. Valentijn Dhaenens deed het en hoe, akkerdjie! Hij brengt de integrale tekst in het originele Nevelse dialect van Cyriel Buysse, een tour de force die niemand hem ooit voordeed (ook de tv-film met Senne Rouffaer uit 1983 werd in het ABN gespeeld). Het maakt de trieste lotgevallen van boer Van Paemel en zijn familie, die ten onder gaan aan de uitbuiting van de aristocratie, des te levendiger. Als toeschouwer word je recht terug de geschiedenis in gekatapulteerd. Ook vormelijk verrast de voorstelling door zijn eclectische keuzes: Dhaenens grijpt terug naar een naturalisme zoals we dat al dertig jaar niet meer gezien hebben, compleet met klompen en grime. Wat een gedurfde keuze tegen alles waar het zogenaamde ‘hedendaagse theater’ voor staat! Tegelijk is de setting hoogtechnologisch: alle dertien nevenpersonages zijn hologrammen, gespeeld door Dhaenens zelf, meester van de gedaanteverwisseling. Op geen enkel moment voelt die technologie artificieel, wel vergroot ze met welgemikte close-ups en knappe tableaus de emotionele impact van het verhaal uit. Dhaenens speelt dus een ensemblestuk met zichzelf. Opnieuw bewijst hij dat hij een van de grootste acteurs van zijn generatie is. En ook Het gezin Van Paemel blijkt een dijk van een toneeltekst – nooit gedacht dat we dat nog zouden zeggen. Buysses genadeloze maatschappijkritiek, die stem geeft aan de sociale strijd van de arbeidersklasse en de slachtoffers van de industrialisering, zorgt niet alleen voor veel empathie met het lot van onze grootouders, maar klinkt – zoals alle grote toneelliteratuur – ook nog pijnlijk actueel. Vandaag zijn de Van Paemels de slaven van Amazon en Bol.com geworden, de onzichtbare mensen achter de ‘bullshit jobs’ in onze service-economie. Amerika is niet langer het beloofde land waarnaar boer Kamiel migreert voor een beter leven, maar het toppunt van een grotesk neoliberaal systeem dat teert op uitbuiting en racisme. Staan we er 120 jaar later werkelijk zoveel beter voor? Het gezin Van Paemel sust niet met nostalgie, maar roept net heel wakkere vragen op. Het is een aangrijpend anachronistisch museumstuk dat nog lang blijft nazinderen. (uit het juryrapport van TheaterFestival 2022)